襤娶硃紳'覺n Hürmüz Boaz覺 "kozu" ve küresel ekonomiye etkileri
Atekes salansa ya da 襤莽娶硃勳梭 sald覺rganl覺覺yla sava devam etse de Hürmüz Boaz覺'ndaki geçiler bir koz olarak önümüzde durmaktad覺r. Boaz'覺n kapat覺lmas覺n覺n olas覺 etkileri ve bir taraftan bu kozun kullan覺labilir olup olmad覺覺 tart覺覺lmal覺d覺r.
襤莽喧硃紳莉喝梭
K覺rklareli Üniversitesi Öretim Üyesi Doç. Dr. Taha Eri, 襤娶硃紳'覺n Hürmüz Boaz覺'n覺 kapatma tehdidini ve bu kozun dünya ekonomisine olas覺 etkilerini AA Analiz için kaleme ald覺.
***
AA'n覺n WhatsApp kanallar覺na kat覺l覺n, önemli gelimeler cebinize düsün.
Gündemdeki gelimeler, özel haber, analiz, fotoraf ve videolar için
Anl覺k gelimeler için
襤娶硃紳-襤莽娶硃勳梭 çat覺mas覺n覺n 11. gününe girilen ilk saatlerinde yine birçok yeni gelimeye ahit olduk. Amerika Birleik Devletleri'nin (ABD) nükleer tesislere düzenledii sald覺r覺 sonras覺nda 襤娶硃紳 kar覺l覺k olarak Hürmüz Boaz覺'n覺 kapatma tehdidini masaya getirirken, bir anda Katar'daki ABD üssüne s覺n覺rl覺 füze sald覺r覺s覺yla cevap verdi.
Bu sald覺r覺n覺n 襤娶硃紳 taraf覺ndan Katarl覺 yetkililere ve doal olarak ABD hükümetine önceden haber edilmesi ise Nisan ve Ekim 2024 olaylar覺na benzer durum ortaya ç覺kard覺. Geride b覺rakt覺覺m覺z 11 gün süresince 襤娶硃紳'覺n halen geni çapl覺 savatan kaç覺nd覺覺n覺 ve özellikle ABD'nin savaa dahil olmas覺ndan endie ettiini görüyoruz.
襤娶硃紳'覺n füze sald覺r覺s覺ndan birkaç gün geçtikten sonra ABD Bakan覺 Donald Trump taraf覺ndan bir atekes anlamas覺 duyuruldu. Bu anlama artlar覺nda 襤娶硃紳'a 6 saat, 襤莽娶硃勳梭'e ise 12 saat süre verildi. Her geçen saatte yeni bir olay覺n yaand覺覺 襤娶硃紳-襤莽娶硃勳梭 geriliminde, yeni sürprizlerin de olmas覺 muhtemeldir.
Ayr覺ca, Trump'覺n diplomatik davran覺lar覺ndaki taktiksel yan覺ltma stratejisi de Amerikan diplomasisine güveni azaltt覺. Dier taraftan 襤莽娶硃勳梭'in atekeslere uymama sicili de bu anlaman覺n gelecei hususunda da üpheleri art覺rmaktad覺r. 襤莽娶硃勳梭'in kendi ç覺karlar覺 ve hedefleri dorultusunda cüretkar ve uluslararas覺 hukuk kurallar覺n覺 tan覺maz davran覺lar覺 da tart覺mas覺z olarak bilinmektedir. Atekes salansa ya da 襤莽娶硃勳梭 sald覺rganl覺覺yla sava devam etse de Hürmüz Boaz覺'ndaki geçiler, masaya ta覺nan bir koz olarak önümüzde durmaktad覺r. Bu balamda Boaz'覺n kapat覺lmas覺n覺n olas覺 etkileri ve bir taraftan bu kozun kullan覺labilir olup olmad覺覺 tart覺覺lmal覺d覺r.
Hürmüz Boaz覺'n覺n kapanma riski, küresel enerji ve ekonomi politikalar覺nda yeniden en hassas gündemlerden biri haline gelmitir. Her ne kadar 1980'lerdeki 襤娶硃紳-Irak tanker savalar覺 s覺ras覺nda dahi Boaz kapat覺lmam覺 olsa da bu bir risk olarak kar覺m覺zda durmaktad覺r. Dünya petrol arz覺n覺n yakla覺k yüzde 20-30'unu, s覺v覺lat覺r覺lm覺 doal gaz (LNG) ticaretinin ise yüzde 20'sini ta覺yan bu stratejik geçidin güvenlii, yaln覺zca bölgesel deil, küresel düzeyde sonuçlar dourabilecek niteliktedir. Bu sebeple olas覺 kapanman覺n geni etkileri olaca覺 kukusuzdur.
Hürmüz Boaz覺'n覺n kapanmas覺 ekonomiyi nas覺l etkiler?
Öncelikli olarak herhangi bir aksamada petrol ve doal gaz fiyatlar覺 yukar覺 yönlü hareket edecektir. Goldman Sachs'覺n deerlendirmelerine göre boazdaki enerji ak覺覺n覺n sadece yar覺ya dümesi durumunda dahi petrol fiyatlar覺 110 dolar/varil düzeyine ulaabilirken, 襤娶硃紳 kaynakl覺 mütevaz覺 bir arz azalmas覺 bile fiyatlar覺 90 dolar band覺na ta覺yabilir. Tam kapanma halinde ise Brent petrolün 130-150 dolar seviyelerine yükselmesi mümkündür. Ayr覺ca, Avrupa'da doal gaz fiyatlar覺n覺n TTF baz覺nda 74 euro/MWh seviyesine ç覺kabilecei tahmin edilmektedir. Buna kar覺l覺k ABD'nin LNG'ye daha az ba覺ml覺 olmas覺 nedeniyle bu durumdan daha az etkilenecei öngörülmektedir.
Bu gelimelerin küresel ekonomiye dorudan yans覺mas覺, yükselen enerji fiyatlar覺n覺n tetikledii maliyet enflasyonu olacakt覺r. Petrol ve doal gaz maliyetlerinin artmas覺, enerjiye ba覺ml覺 sektörlerde üretim ve ta覺ma giderlerini yükselterek hem gelimi hem de gelimekte olan ekonomilerde fiyat istikrar覺n覺 bozacakt覺r. Boaz'覺n tamamen kapanmas覺 durumunda küresel gayri safi yurtiçi has覺la da (GSYH) yakla覺k yüzde 0,8 oran覺nda küçülme yaanaca覺 tahmin edilmektedir.
Söz konusu jeopolitik riskler yaln覺zca enerji fiyatlar覺n覺 deil, ayn覺 zamanda deniz ta覺mac覺l覺覺n覺 da dorudan etkilemektedir. Hürmüz Boaz覺 çevresinde artan askeri ve siyasi gerilim, sigorta primlerini ve navlun ücretlerini yükseltmekte, bu da uluslararas覺 ticarette ek maliyetler dourmaktad覺r. Alternatif nakliye rotalar覺n覺n örnein, Birleik Arap Emirlikleri (BAE) - Fujairah hatt覺 ya da Suudi Arabistan'覺n K覺z覺ldeniz'e ulaan boru hatlar覺n覺n s覺n覺rl覺 kapasiteye sahip olmas覺, tedarik zincirindeki k覺r覺lganl覺覺 daha da art覺rmaktad覺r.
Hangi ülkeler dorudan etkilenir?
Türkiye aç覺s覺ndan bak覺ld覺覺nda, Körfez'den salanan enerji ithalat覺 toplam arz覺n yakla覺k yüzde 20'sini oluturmaktad覺r. Resmi aç覺klamalara göre, dorudan bir kesinti beklenmese de enerji fiyatlar覺ndaki yükseliin sanayi, ula覺m ve hane halk覺 tüketiminde maliyetleri art覺rarak yerel enflasyona yukar覺 yönlü bask覺 yapmas覺 muhtemeldir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas覺 taraf覺ndan yay覺nlanan bir analizde elektrik ve doal gaz fiyatlar覺ndaki yüzde 10'luk bir art覺覺n enflasyonu yüzde 12-20 aras覺nda yukar覺 yönlü çekilecei öngörülmektedir.
Petrol fiyatlar覺nda yaanan art覺, karbon kaynaklar覺 ithal eden ülkeleri ekonomik olarak zor durumda b覺raksa da üretici ülke ekonomileri için gelir art覺覺 salayacakt覺r. Bu balamda Trump, petrol üreten ülkeleri ve kendi Enerji Bakanl覺覺 yetkililerini fiyatlar覺n yükselmemesi için arz覺 art覺rmay覺 telkin etti. Özellikle Ukrayna Sava覺'nda ciddi mali yük alt覺nda kalan Rusya için petrol gelirleri art覺覺 bütçeyi rahatlatacakt覺r. Benzer ekilde Körfez ülkeleri için de petrol fiyatlar覺nda yaanan art覺 uzun dönemde avantaj haline gelebilir.
Boaz'覺n kapanmas覺 durumunda petrol tedariki aç覺s覺ndan hangi ülkeler risk alt覺nda diye bak覺ld覺覺nda, bata Avrupa Birlii (AB) üyeleri ve Çin kar覺m覺za ç覺kmaktad覺r. Rusya'ya uygulanan ambargolardan sonra AB, enerji ihtiyaçlar覺n覺 kar覺lamak için Körfez ülkelerine daha fazla yönelmitir. Bu nedenle Hürmüz Boaz覺'n覺n kapanmas覺 durumunda en büyük zarar覺 AB üyesi ülkeler alacakt覺r.
Çin k覺sa vadede s覺k覺nt覺 yaa da Rusya'dan salayaca覺 ek arzla aç覺覺n覺 kapatacakt覺r. ABD, geçtiimiz y覺llarda üretimi art覺rarak net ihracatç覺 konuma yükselmitir. AB için Hürmüz Boaz覺'n覺n kapanmas覺 durumunda en önemli kaynak ABD olacakt覺r. Bu ise AB ülkeleri için daha fazla ABD'ye ba覺ml覺l覺k demektir.
Bu riskler kar覺s覺nda "Hürmüz'ün kapat覺lmas覺 ne kadar mümkün?" sorusu da sorulmal覺d覺r. Amerikan 5. Filonun ve AB deniz misyonunun bölgede olmas覺, 襤娶硃紳'覺n deniz kuvvetleriyle bölgeyi kontrol etmesini imkans覺z deilse de imkans覺za yak覺n hale getirmektedir.
Bu nedenle tam ve kal覺c覺 kapanmadan ziyade s覺n覺rl覺 düzeyde denizcilik tacizi, may覺nlama veya geçici gemi engellemeleri gibi "lojistik sava" yöntemlerinin uygulanmas覺 daha olas覺d覺r. Böyle bir senaryoda ise anl覺k fiyat oklar覺 yaansa da bata Petrol 襤hraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) olmak üzere dier üreticiler taraf覺ndan üretimin art覺r覺lmas覺yla küresel arzda istikrar salanacakt覺r. May覺n gibi uzun dönemde risk ve belirsizlik oluturacak ve kendi ç覺karlar覺n覺 da tehdit edecek olan yöntemlere bavurmaktan çekinecek 襤娶硃紳'覺n Boaz'覺 kapatma ihtimali düük gözükmektedir.
Bugün yaanan atekes anlamas覺n覺n uygulanmas覺 halinde 襤娶硃紳'覺n kendini tekrarlayan s覺n覺rl覺 operasyonlar覺 da asl覺nda bize 襤娶硃紳'覺n ABD ile savaa girmemeye çal覺t覺覺n覺 gösterdi. Hürmüz Boaz覺'n覺n kapanmas覺n覺n ortaya ç覺karaca覺 küresel GSYH daralmas覺, risk primlerinin ve ta覺mac覺l覺k ücretlerinin artmas覺 gibi yüksek maliyetler düünüldüünde, ABD'nin bu duruma kar覺l覺ks覺z kalmayaca覺 aikard覺r. Bu da 襤娶硃紳'覺n kolay kolay bu yola giremeyeceini göstermitir.
[Doç. Dr. Taha Eri, K覺rklareli Üniversitesi 襤ktisat Fakültesi Öretim Üyesidir.]
* Makalelerdeki fikirler yazar覺na aittir ve Anadolu Ajans覺n覺n editoryal politikas覺n覺 yans覺tmayabilir.
Anadolu Ajans覺 web sitesinde, AA Haber Ak覺 Sistemi (HAS) 羹zerinden abonelere sunulan haberler, 繹zetlenerek yay覺mlanmaktad覺r. Abonelik i癟in l羹tfen iletiime ge癟iniz.
